MONOCULTURE | Een recent verhaal

Friedrich Nietzsche, Jenseits von Gut und Böse. Zur Genealogie der Moral (Beyond Good and Evil: Prelude to a Philosophy of the Future), 1896
Published by C. G. Naumann
Collection M HKA, Antwerp 

Friedrich Nietzsche (1844-1900) is een van de dubbelzinnigste en invloedrijkste figuren van het moderne denken. Men deed en doet vaak beroep op de filosoof, maar op erg verschillende en vaak ambivalente wijzen. Er is een vroege associatie tussen zijn denken en het nazisme, gepromoot door zijn zus Elisabeth Förster – Nietzsche, die postuum zijn niet – gepubliceerde werken redigeerde om ze te doen passen in haar nationalistisch ideeëngoed, en die Nietzsches eigen standpunt en tegen nationalisme en antisemitisme negeerde. Zijn vroege werk De geboorte van de tragedie is een studie van de oorsprong en ontwikkeling van de Griekse tragedie. Nietzsche deconstrueert de heersende idealistische perceptie van de Griekse cultuur als weerspiegeling van orde en optimisme. Daartegenover plaatst hij de Griekse dichotomie van wat hij de apollinische en dionysische elementen noemt. Het eerste wordt geassocieerd met individualisering, beheersing, harmonie en orde; het tweede, tegenovergestelde principe, werkt als een chaotische kracht en een extatische ontbinding van de individualiteit. Voorbij goed en kwaad is een felle kritiek op religie, ethiek, filosofie, wetenschap en politiek. Nietzsche brengt een 'genealogisch' verslag van de ontwikkeling van moderne morele systemen, en stelt vast dat er zich een fundamentele verschuiving heeft voorgedaan in de geschiedenis van de moraliteit, namelijk van het denken in termen van 'goed en slecht' naar denken in termen van 'goed en kwaad'.

In Voorbij goed en kwaad uit 1886 breidt Nietzsche de ideeën van zijn beroemde Aldus sprak Zarathustra (1885) – waarin hij onder andere 'God is dood' en de profetie van de 'Übermensch' introduceert – verder uit en probeert hij zijn filosofie samen te vatten. Het boek, aforistisch qua stijl, is een felle kritiek op religie, ethiek, filosofie, wetenschap en politiek. Nietzsche brengt een 'genealogisch' verslag van de ontwikkeling van moderne morele systemen, en stelt vast dat er zich een fundamentele verschuiving heeft voorgedaan in de geschiedenis van de moraliteit, namelijk van het denken in termen van 'goed en slecht' naar denken in termen van 'goed en kwaad'. Hij beschuldigt filosofen uit het verleden van dogmatisme wat betreft hun idee van moraliteit, en identificeert de kwaliteiten van de filosofen van de toekomst: hij noemt ze 'vrije geesten', namelijk onbevooroordeelde kritische denkers die 'voorbij goed en kwaad' kijken. Nietzsche ontwikkelde zijn filosofische kijk op de wrokkige 'slavenmoraal van het christendom' verder in zijn volgende boek, Over de genealogie van de moraal. Een polemisch geschrift (1887). Voorbij goed en kwaad stond op de 'Most Harmful Books '-lijst van het Amerikaanse conservatieve weekblad Human Events.