MONOCULTURE | Een recent verhaal

Ishi (ca. 1860-1916) stond bekend als de laatste overlevende van het Yahi-volk, dat tijdens de Californische genocide grotendeels werd uitgeroeid door blanke kolonisten. Nadat hij zich het grootste deel van zijn leven verborgen had gehouden voor de genocidale aanvallen op zijn volk, dreef de honger hem in 1911 uit zijn schuilplaats (in de buurt van het valleistadje Oroville in Californië). Om zijn veiligheid te vrijwaren werd hij naar het Phoebe A. Hearst Museum of Anthropology aan de Universiteit van Californië gebracht, waar hij de rest van zijn leven onder de hoede van de universiteitsstaf woonde. Theodora Kroeber (1897-1979) was een Amerikaanse schrijfster en antropologe die bekendheid verwierf met haar vertalingen van Indiaanse verhalen en haar verslagen over het leven en de cultuur van de Yahi. Haar kennis over de 'ontdekking' van Ishi en zijn leven in 'de wereld van de blanke man' had ze uit de eerste hand, namelijk van haar man, de culturele antropoloog Alfread Kroebler (1876-1960), Ishi's goede vriend. Het boek vertelt het verhaal van Ishi in twee delen: het eerste, Ishi the Yahi, is een reconstructie van de cultuur en het leven van het Yahi-volk; het tweede, Mister Ishi, beschrijft hoe Ishi aan zijn naam is gekomen (die in het Yana 'man' betekent) en geeft een relaas van zijn ontmoeting met de moderne Amerikaanse cultuur tijdens zijn leven in het museum.

Theodora Kroebers boek werd vijfenveertig jaar na de dood van 'de laatste der Yahi' gepubliceerd. In tegenstelling tot de emotieloze en puur documentaire antropologische geschriften van eind negentiende, begin twintigste eeuw, besteedt haar boek aandacht aan de tragische gebeurtenissen van de genocide op de indianen en aan Ishi's complexe innerlijke wereld en psychologische strijd. De postkoloniale kritiek op antropologische manieren van kijken leidde tot controverses en met Ishi's verhaal verbonden, complexe morele vragen. In 2003 publiceerden Theodora's zonen, Clifton en Karl Kroeber, Ishi in Three Centuries, een verzameling essays rond Ishi's geschiedenis. Hoewel Ishi in Two Worlds nog altijd de eerste en belangrijkste bron van informatie over zijn leven blijft, komen in het latere boek zowel Ishi's verhaal als verschillende perspectieven op dat verhaal aan bod, met bijdragen van academici, Indiaanse schrijvers en kunstenaars. De aandacht voor het lot van Ishi, kwam er door repatriëringsclaims, maar ook door talloze speculaties in de media. De Maidu-indianen verweten de antropologen bijvoorbeeld een foute keuze gemaakt te hebben en beweerden dat het voor Ishi beter was geweest om onder aanverwante inheemse volkeren te wonen. Andere inheemse Amerikanen verwierpen dan weer Ishi's nalatenschap net omdat hij bij blanken wilde blijven. Zoals het laatste hoofdstuk van de anthologie aantoont, blijft het verhaal van Ishi in de hedendaagse wereld, die “eerder multiwoekerend dan multicultureel” is, bron van inspiratie en paradoxen.