MONOCULTURE | Een recent verhaal

Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism, 1951
Published by Harcourt, Brace and Company
First edition
Collection M HKA, Antwerp 

Hannah Arendt (1906-1975) volgde tijdens haar studie filosofie en theologie onder andere colleges van Martin Heidegger en Nicolai Hartmann. Haar bewondering voor Heidegger werd zwaar op de proef gesteld als gevolg van zijn nationaalsocialistische opvattingen. In 1933 werd Arendt, als joodse, gedwongen Duitsland te verlaten voor Parijs. In 1941 vluchtte ze naar de Verenigde Staten. Al tijdens de oorlogsjaren schreef ze vanuit een persoonlijke betrokkenheid artikels over de ‘Joodse kwestie’, het probleem van vluchtelingen en staatlozen, imperialisme en racisme, die in aangepaste vorm deel gingen uitmaken van The Origins of Totalitarianism (De oorsprong van totalitarisme).

The Origins of Totalitarianism, de eerste grote studie na de Tweede Wereldoorlog naar de dynamiek van totalitaire systemen, bestaat uit drie delen: het eerste deel vertelt het verhaal van de opkomst van een modern, seculier antisemitisme (in tegenstelling tot wat Arendt ‘religieuze Jodenhaat’ noemt); in deel twee geeft Arendt een overzicht van het imperialistische en roofzuchtige beleid van de Europese mogendheden eind 19de en begin 20ste eeuw. In het laatste deel gaat Arendt in op het totalitarisme zelf, volgens haar een volledig nieuw politiek systeem dat veel verder gaat dan een dictatuur en dat we enkel en in even grote mate terugvinden in de regimes van Joseph Stalin en Adolf Hitler.

Dit totalitarisme wordt volgens Arendt mogelijk gemaakt omdat enerzijds het politieke systeem niet functioneert en anderzijds meer en meer mensen geïsoleerd leven en vervreemd raken van de gemeenschap. Deze zogenaamde ‘geatomiseerde en geïndividualiseerde massamens’ is vatbaar voor de propaganda van totalitaire bewegingen, die hun strijd tegen een fictieve samenzwering (van bijvoorbeeld Joden of Trotskisten) presenteren als wetenschappelijke voorspellingen. Eens het totalitair regime aan de macht komt, zorgen de geheime politie en de concentratiekampen ervoor dat mensen hun juridische, morele en ten slotte hun individuele identiteit verliezen. Het denken van Arendt is vandaag nog steeds relevant omdat ze waarschuwt hoe elke ideologie kan opschuiven in de richting van totalitarisme door de duidelijkheid, algemene geldigheid en consistentie van een fictie in de plaats te stellen van de pluraliteit, complexiteit en ambiguïteit van de werkelijkheid.