MONOCULTURE | Een recent verhaal

De Amerikaanse filosofe Judith Butler schreef haar eerste boek Gender Trouble (naar het Nederlands vertaald als Genderturbulentie) in 1990 vanuit een kritische betrokkenheid bij het feminisme en als erkenning van de strijd van mens en die buiten de heersende gendernormen vallen. Het boek opent met het beroemde citaat uit Le Deuxième Sexe (1949) van Simone de Beauvoir: “Je bent niet als vrouw geboren, je wordt er een.” Butler vertrekt van gender als een sociale constructie die volgt uit een biologische sekse, een binnen het feminisme vanaf de jaren 1970 gangbare benadering. Ze keert deze redenering om door gender naar voor te schuiven als regulerende factor van identiteit en als bepalend voor de manier waarop sekse geconstrueerd wordt als natuurlijke, binaire opdeling in vrouw en man.

Een tweede omkering in Gender Trouble heeft betrekking op wat Butler omschrijft als de ‘heteroseksuele matrix’ waarbinnen we leven. Heteroseksualiteit is geen natuurlijk gegeven dat voorkomt uit het bestaan van twee seksen, maar een ordenend kader dat de normatieve noties van mannelijkheid en vrouwelijkheid in stand houdt. Butler introduceert het begrip ‘performativiteit’ uit de taalkunde, om te verklaren hoe onze blik op de wereld wordt gestuurd door de manier waarop we erover spreken. Dit past ze toe op de constructie van gender, dat tot stand komt door herhaald te spreken en handelen als vrouw of man. Bij het ‘performen’ van een gender geven we steeds opnieuw vorm aan de overgeleverde normen van dat gender. Butler ziet de mogelijkheid om door te werken met taal, te kunnen afwijken van de gangbare normen en zo langzaamaan betekenissen te laten verschuiven en sociale verandering te realiseren.